Co to jest zasadowica oddechowa?

W wyniku różnych procesów chorobowych w organizmie może dość do zaburzenia jego równowagi kwasowo-zasadowej tj. stanu optymalnego stężenia jonów wodoru w ustroju. Każdy płyn ustrojowy ma inne optymalne stężenie jonów co odpowiada określonemu pH. W regulację równowagi kwasowo-zasadowej zaangażowane są przemiany metaboliczne i nerki. W utrzymaniu właściwego pH uczestniczą też płuca, które usuwają dwutlenek węgla i pobierają tlen. W celu oceny natlenienia i parametrów równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie przeprowadza się gazometrię. Jest to badanie krwi polegające na określeniu m.in. jej pH, ilość tlenu i dwutlenku węgla znajdujących się we krwi. Prawidłowe wartości pH dla krwi tętniczej to 7,35-7,45. Nieprawidłowe wyniki gazometrii mogą oznaczać m.in., że organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, nie usuwa skutecznie dwutlenku węgla lub świadczyć o zaburzeniach pracy nerek. Zwiększenie lub zmniejszenie pH krwi nazywamy odpowiednio zasadowicą lub kwasicą. Wyniki innych parametrów badania gazometrycznego są ze sobą powiązane, dlatego wyniki ocenia się łącznie. Układ zmian tych wyników może wskazywać na określone zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej oraz jego przyczynę. Wyróżnia się:

# kwasicę metaboliczną

# zasadowicę metaboliczną

# kwasicę oddechową

# zasadowice oddechową

# zaburzenia mieszane

W przypadku  tężyczki bardzo często dochodzi do powstania zasadowicy oddechowej i tym samym zaostrzenia lub pojawienia się jej objawów. W tym wypadku zasadowica jest spowodowana nadmierną hiperwentylacją, której przyczyny mogą być bardzo różne: od ataków paniki, praktyki medytacyjne po schorzenia kręgosłupa.

Parametry gazometrii krwi tętniczej i rozpoznawanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej podano poniżej:

Źródło: Medycyna praktyczna

Źródło: Krakowska Akademia

Hiperwentylacja i zasadowica oddechowa 

Hiperwentylacja to stan, w którym oddychamy nieprawidłowo, co zwiększa tzw. wentylację pęcherzykową czyli objętość powietrza jaka ulega wymianie w pęcherzykach płucnych w ciągu minuty. Każda modyfikacja procesu oddychania - świadoma (medytacja) bądź nie (w wyniku stresu, choroby) - prowadzi do większej bądź mniejszej hiperwentylacji. Warto dodać, że proces ten zależy nie tylko od prędkości wdechów, ale również ich głębokości. W przebiegu hiperwentylacji ilość usuwanego z organizmu CO₂ przekracza tempo jego produkcji, dochodzi do zmniejszenia ciśnienia parcjalnego pCO₂ i w konsekwencji wzrostu pH we krwi tj. zasadowicy oddechowej. Organizm ulega niedotlenieniu, co może powodować przyśpieszenie oddechu powodując jeszcze większe zużycie dwutlenku węgla. Kompensacja (wyrównywanie) zasadowicy oddechowej odbywa się w nerkach. Na skutek niskiego pCO2 zwiększa się wydalanie jonów  HCO₃ -, co warunkuje obniżenie pH. O niewyrównanej zasadowicy oddechowej mówimy, gdy zmiany HCO₃ - i pCO₂ nie powodują obniżenia pH do granic norm. Proces kompensacji wymaga pewnego czasu, a jego efekty ujawniają się dopiero po kilku dniach.

 

Najczęstsze przyczyny zasadowicy oddechowej:

# Lęk

# Hipoksja (niedobór tlenu w tkankach)

# Zatrucie salicylanami

# Choroby ośrodkowego układu nerwowego

# Ciąża, okres przedmiesiączkowy cyklu i leczenie progesteronem

# Pierwotne choroby płuc mogące prowadzić do zwiększenia częstości oddychania np. astma, zapalenie płuc, zwłóknienie płuc, zastoinowość płucna

# Gorączka i wysoka temperatura otoczenia

# Wczesna posocznica spowodowana bakteriami Gram-ujemnymi

# Gorączka

# Nadczynność tarczycy

# Choroby wątroby

# Wrodzone wady serca, w których utrudniona dyfuzja tlenu powoduje niedotlenienie i co za tym idzie pobudzenie ośrodka oddechowego

Należy dodać, że u różnych ludzi obserwuje się różną tolerancję na tę samą próbę pogłębianego i przyśpieszonego oddechu. Obecność niedoboru magnezu wyjaśnia ten szczególny charakter zachowania się w nadpobudliwości, wrażliwej na niedobór dwutlenku węgla we krwi. Często w gabinecie lekarskim można się spotkać z pojęciem "tężyczka hiperwentylacyjna", wskazującym hiperwentylację w przebiegu nerwicy czy stanów lękowych ("bo pani taka nerwowa jest") jako przyczynę tężyczki. Jednak stan wzmożonego napięcia nerwowego i hiperwentylacja mogą być równie dobrze objawem tężyczki, więc nie należy się zadowalać takim prostym wyjaśnieniem.

Wpływ zasadowicy na organizm

W wyniku zasadowicy dochodzi do zmiany rozmieszczenia potasu między płynem wewnątrzkomórkowym, a zewnątrzkomórkowym, jednak stężenie tego pierwiastka w ustroju nie ulega zmianie. Rozwijająca się hipokaliemia prowadzi do hiperpolaryzacji błon komórkowych, a co za tym idzie do zaburzenia czynności układu nerwowego, mięśniowego i pokarmowego. Jednocześnie obniżenie stężenia jonów wodorowych w zasadowicy prowadzi do zwiększonego wiązania wapnia z białkami. Co skutkuje obniżeniem frakcji wapnia zjonizowanego w płynie zewnątrzkomórkowym, co może prowadzić do ataków tężyczkowych. W wyniku zasadowicy oddechowej obserwuje się również wtórny niedobór magnezu, jednak wpływ hiperwentylacji na magnezemię nie jest jednoznaczny. Współistniejące zła tolerancja hiperwentylacji i hipomagnezemia powinny skłonić do poszukiwania wcześniej istniejących niedoborów magnezu.

Objawy zasadowicy oddechowej:

# Ból głowy

# Zawroty głowy

# Uogólnione poczucie lęku

# Napady tężyczki

# Drętwienia, parestezje, skurcze mięśni

# Ucisk lub ból w klatce piersiowej

# Zaburzenia rytmu serca

# Skurcz oskrzeli

# Duszności z hiperwentylacją i pogłębieniem zasadowicy

Leczenie zasadowicy oddechowej jest głównie przyczynowe i sprowadza się do zaprzestania hiperwentylacji i uzupełnienia dwutlenku węgla we krwi. W przypadku ataków paniki zaleca się oddychanie do woreczka czy zamkniętych dłoni w celu uzupełnienia CO₂. Jeżeli jest taka konieczność można stosować również leki uspokajające. W sytuacji, gdy hiperwentylacja ma inne podłoże należy przede wszystkim leczyć przyczynę powstałych zaburzeń oddychania.